15 Ιαν Nομική Κατοχύρωση & Αντιμετώπιση της Άγαμης Μητέρας & του Παιδιού εκτός γάμου στη χώρα μας
Η απόκτηση ενός παιδιού εκτός του πλαισίου της έγγαμης συμβίωσης είναι πλέον ένα κοινωνικό φαινόμενο αρκετά συνηθισμένο, ιδιαίτερα τις τελευταίες δύο δεκαετίες, όχι μόνο στις χώρες του λεγόμενου «δυτικού κόσμου» (χώρες της Δυτικής Ευρώπης και Αμερική) αλλά και στη χώρα μας. Είναι μία πραγματικότητα, η οποία έχει αρχίσει να γίνεται ολοένα και περισσότερο αποδεκτή, αφού οι νέες συνθήκες της ζωής, όπως έχουν διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια, κυρίως για τις γυναίκες (αφιέρωση αρκετού χρόνου για σπουδές, ανταγωνισμός στην αγορά εργασίας, αγώνας για την επαγγελματική καταξίωση, οικονομική κρίση, έλλειψη χρόνου για δημιουργία στενών και ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων με το άλλο φύλο, απομυθοποίηση του θεσμού του γάμου, κλπ.), έχουν συμβάλλει στην απόφαση πολλών γυναικών να αποκτήσουν ένα παιδί ακόμη και εκτός γάμου ή ακόμη και όταν δεν βρίσκονται καν σε μία μόνιμη σχέση.
Η νέα αυτή μορφή οικογένειας, η οποία, μαζί με τις περιπτώσεις των διαζευγμένων γονιών που μεγαλώνουν μόνοι τους τα παιδιά τους, είναι η χαρακτηριστικότερη μορφή της λεγόμενης μονογονεϊκής οικογένειας, δεν θα μπορούσε να μην έχει απασχολήσει τον Έλληνα νομοθέτη, προκειμένου να θεμελιωθεί νομικά η θέση και τα δικαιώματα της άγαμης μητέρας και του παιδιού που έχει αποκτήσει εκτός γάμου, τουλάχιστον όσον αφορά τα θέματα της ακώλυτης άσκησης της γονικής μέριμνας των παιδιών, που έχουν γεννηθεί εκτός γάμου, είτε αυτά έχουν αναγνωριστεί από τον βιολογικό τους πατέρα είτε όχι αλλά και της μη διαφοροποίησης αυτών (των τέκνων εκτός γάμου) νομικά και κοινωνικά σε σχέση με τα παιδιά που έχουν γεννηθεί στο πλαίσιο μίας έγγαμης συμβίωσης. Μάλιστα η σχετική νομοθετική πρόβλεψη για τα παραπάνω θέματα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί πρωτοποριακή για τα ελληνικά δεδομένα, αφού οι νομοθετικές διατάξεις που τα ρυθμίζουν έχουν θεσπιστεί από το 1983!
Η εφαρμογή της συνταγματικής αρχής της ισότητας ανδρών και γυναικών με τις διατάξεις του ισχύοντος Οικογενειακού Δικαίου και άσκηση της γονικής μέριμνας των παιδιών χωρίς γάμο των γονέων τους.
Με την έναρξη εφαρμογής του Ν. 1328 / 1983, ο οποίος εξακολουθεί να ισχύει έως σήμερα, εναρμονίστηκαν οι σχετικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα, πού ρυθμίζουν γενικότερα τις οικογενειακές σχέσεις, με τα όσα προβλέπονται από το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Συγκεκριμένα, για την περίπτωσητης άσκησης της γονικής μέριμνας του ανήλικου τέκνου εκτός γάμου, το άρθρο 1515 του Αστικού Κώδικα, που αποτελεί βασική και ρηξικέλευθη (για τα παλιότερα ελληνικά δεδομένα) νομοθετική διάταξη θεμελίωσης των δικαιωμάτων της γονικής μέριμνας της άγαμης μητέρας σε σχέση με το παιδί της, προβλέπει ρητά ότι «Η γονική μέριμνα του ανήλικου τέκνου που γεννήθηκε και παραμένει χωρίς γάμο των γονέων του, ανήκει στη μητέρα του».
Η λυτή και ξεκάθαρη αυτή νομοθετική πρόβλεψη εξυπηρετεί σκοπούς κοινωνικούς αλλά επιλύει και πολλά καθημερινά προβλήματα, που ανακύπτουν στις περιπτώσεις που μία άγαμη μητέρα μεγαλώνει μόνη της το παιδί που έχει αποκτήσει εκτός γάμου, κυρίως όταν δεν υπάρχει αναγνώρισή του (εκούσια ή δικαστική) από τον βιολογικό του πατέρα. Όλες οι πράξεις άσκησης της επιμέλειας του προσώπου του ανηλίκου τέκνου εκτός γάμου, οι οποίες αποτελούν το περιεχόμενο και την ουσία της γονικής μέριμνας, ασκούνται νομίμως μόνο από την μητέρα (ονοματοδοσία – κυρίου ονόματος και επωνύμου – ανατροφή, επίβλεψη, μόρφωση και εκπαίδευση, προσδιορισμός του τόπου διαμονής) χωρίς «εμπλοκές» στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης του παιδιού γεννημένου εκτός γάμου.
Είναι χαρακτηριστική η κατάσταση που επικρατούσε τις παλιότερες δεκαετίες (πριν την θέσπιση των νέων διατάξεων του Οικογενειακού Δικαίου), όταν ακόμη και για την εγγραφή στο σχολείο ενός παιδιού γεννημένου εκτός γάμου απαιτούνταν οπωσδήποτε η παροχή επωνύμου από κάποιον «πατέρα», κυρίως με την τέλεση ενός γάμου, προκειμένου να μην υπάρχουν προβλήματα με τα επίσημα έγγραφα του παιδιού αυτού (πιστοποιητικά γεννήσεως κλπ.), στα οποία χαρακτηριζόταν ως «αγνώστου πατρός», χαρακτηρισμός ο οποίος ακολουθούσε το παιδί αυτό σε όλη του τη ζωή! Πλέον, με τις νέες διατάξεις του οικογενειακού δικαίου, το παιδί που έχει γεννηθεί χωρίς γάμο των γονέων του παίρνει το επώνυμο της μητέρας του ενώ σε περίπτωση τυχόν αναγνώρισης του, υπάρχει ευχέρεια και όχι υποχρέωση του πατέρα να προσδώσει το δικό του ή και το δικό του επώνυμο στο παιδί.
Περαιτέρω, οι σχετικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα ασχολούνται και ρυθμίζουν τις περιπτώσεις όπου το παιδί, που έχει γεννηθεί εκτός γάμου, αναγνωριστεί είτε εκούσια είτε δικαστικά από τον πατέρα του. Και σε αυτή την περίπτωση όμως η θέση και τα δικαιώματα της άγαμης μητέρας είναι, θα έλεγε κανείς, σαφώς ενισχυμένη σε σχέση με τα δικαιώματα του πατέρα, ιδιαίτερα στην περίπτωση που η αναγνώριση του παιδιού έχει επέλθει μετά από δικαστικές ενέργειες της μητέρας του.
Ειδικότερα, από τις λοιπές διατάξεις του Α.Κ. σχετικά με το θέμα αυτό «Σε περίπτωση αναγνώρισής του, (αναφερόμενου φυσικά στο τέκνο που έχει γεννηθεί εκτός γάμου) αποκτά γονική μέριμνα και ο πατέρας, που όμως την ασκεί να υπάρχει συμφωνία των γονέων κατά το άρθρο 1513 η να έπαυσε ή γονική μέριμνα της μητέρας ή αν αυτή αδυνατεί να την ασκήσει για νομικούς ή πραγματικούς λόγους… Σε περίπτωση δικαστικής αναγνώρισης, στην οποία αντιδίκησε ο πατέρας, αυτός δεν ασκεί τη γονική μέριμνα ούτε αναπληρώνει τη μητέρα στην άσκησή της, εκτός αν υπάρχει συμφωνία των γονέων κατά το άρθρο 1513. Το δικαστήριο μπορεί, αν το επιβάλλει το συμφέρον του τέκνου, να αποφασίσει διαφορετικά με αίτηση του πατέρα, εφόσον έπαυσε η γονική μέριμνα της μητέρας ή αυτή αδυνατεί να την ασκήσει για νομικούς ή πραγματικούς λόγους ή υπάρχει συμφωνία των γονέων ».
Πλήρης εξομοίωση των παιδιών γεννημένων εκτός γάμου χωρίς γάμο γεννημένων με αυτά που έχουν γεννηθεί εκτός γάμου.
Από ολόκληρο το πλέγμα των σχετικών διατάξεων του Οικογενειακού Δικαίου προκύπτει ότι, σε περίπτωση αναγνώρισης, εκούσιας ή δικαστικής, αν ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά, το τέκνο έχει ως προς όλα θέση τέκνου γεννημένου σε γάμο απέναντι στους δύο γονείς και τους συγγενείς τους. Δηλαδή η βασικότερη μεταρρύθμιση στο ελληνικό δίκαιο των «τέκνων εκτός γάμου» που επήλθε με τον Ν. 1329 / 1983 ήταν η κατάργηση κάθε δυσμενούς διάκρισης ή μεταχείρισης σε βάρος των παιδιών εκτός γάμου, που παλαιότερα αντιμετωπίζονταν από τον Έλληνα νομοθέτη, σαν να επρόκειτο για κατώτερο είδος ανθρώπων! Η μοναδική διαφοροποίηση είναι η περίπτωση της ρύθμισης του επωνύμου και της άσκησης της γονικής μέριμνας, η οποία όμως εξυπηρετεί μόνο πρακτικούς σκοπούς της άσκησης της επιμέλειας του προσώπου των παιδιών αυτών, χωρίς διάθεση μείωσης της προσωπικότητάς τους!
Γίνεται λοιπόν εύκολα αντιληπτό από τα παραπάνω, ότι σαφώς το Ελληνικό Δίκαιο έχει εναρμονιστεί από καιρό πλέον πλήρως με τις επιταγές της σύγχρονης κοινωνίας και των πραγματικών καταστάσεων, που διαμορφώνονται στο πλαίσιο των ανθρώπινων σχέσεων και της απόκτησης παιδιών, ακόμη και όταν οι συνθήκες της ζωής ή και αυτές οι συνειδητές επιλογές του καθενός από εμάς οδηγούν στη δημιουργία οικογένειας με μία μορφή που δεν είναι απαραίτητα διαμορφωμένη με τα παραδοσιακά κοινωνικά πρότυπα.
Σαφώς και πρέπει να γίνουν πολλά βήματα ακόμη, ιδίως εάν συγκρίνουμε τα όσα ισχύουν στη χώρα μας σε σχέση π.χ. με τις Σκανδιναβικές χώρες. Το νομοθετικό πλαίσιο που ισχύει σε αυτές διαμορφώνει μία απόλυτη προστασία ως προς τις άγαμες μητέρες (στην κορυφή της λίστα των χωρών αυτών βρίσκεται η Φινλανδία με Νορβηγία και Σουηδία να ακολουθούν). Σε σύγκριση με αυτές η ελληνική κοινωνία διαμορφώνει αργά αλλά σταθερά τα νέα δεδομένα, κατευθύνοντας και τις νομοθετικές παρεμβάσεις. Σε κάθε περίπτωση, η νομοθετική αυτή εξέλιξη μόνο ελπιδοφόρα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ο σκοπός που εξυπηρετεί δεν είναι άλλος από την θεμελίωση του σεβασμού από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης ήδη από τη γέννησή της, χωρίς να έχει σημασία ο τρόπος και το πλαίσιο της δημιουργίας της.
Κοσκορέλου Κατερίνα
Δικηγόρος
Οικογενειακό Δίκαιο
Δικαστική Ψυχιατρική & Ψυχολογία
Θεμιστοκλέους 4, Αθήνα
