Η ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας του παιδιού είναι σημαντικό ζήτημα που απασχολεί τους γονείς από τους πρώτους μήνες ζωής του βρέφους. Πριν την ανάπτυξη του λόγου όμως, είναι σημαντικό το παιδί να έχει διάθεση για επικοινωνία με τους ανθρώπους του περιβάλλοντος του. Συνεπώς η απαρχή του λόγου είναι η ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων του παιδιού.

Το «μιλάω» δεν είναι συνώνυμο του «επικοινωνώ». Η ομιλία εκτός από τα λεκτικά στοιχεία που την χαρακτηρίζουν εμπεριέχει ποικίλα μη λεκτικά στοιχεία εξίσου σημαντικά για την ανάπτυξη της . Μη λεκτική επικοινωνία είναι η διαδικασία επικοινωνίας κατά την οποία δεχόμαστε ή στέλνουμε μηνύματα σε κάποιον άλλο μη λεκτικά, δηλαδή χωρίς να χρησιμοποιούμε λέξεις παρά μόνο στέλνοντας οπτικά ή απτικά μηνύματα.

Βασικά στοιχεία της μη λεκτικής επικοινωνίας είναι η στάση του σώματος, οι εκφράσεις του προσώπου, η οπτική επαφή με τον συνομιλητή, οι κινήσεις των άκρων, οι χειρονομίες ή τα αγγίγματα.

Εσείς πόσες φορές χρησιμοποιείτε νοήματα για να ενισχύσετε το μήνυμα που θέλετε να μεταφέρετε στον συνομιλητή σας;

Όπως κατά την ενήλικη ζωή έτσι και  τα παιδιά ξεκινώντας από την βρεφική ηλικία χρησιμοποιούν πρώτα νοήματα για να εκφράσουν τις ανάγκες τους. Το δείξιμο επιθυμητών αντικειμένων από τα παιδιά είναι πρωταρχικό σημάδι ανάπτυξης τη επικοινωνίας τους. Η ικανότητα αυτή αναπτύσσεται γύρω στους 8 μήνες και είναι η πρώτη ένδειξη ότι τα παιδιά επικοινωνούν με το περιβάλλον. Κατά τους 13-15 μήνες το παιδί κατανοεί περισσότερο τον λόγο των ενηλίκων και προσπαθεί να επικοινωνήσει έχοντας στην κατοχή του αρκετές χειρονομίες, εφόσον ο λόγος δεν έχει αναπτυχθεί ακόμα.

Η δήξη αντικειμένων είναι ένα μεταβατικό στάδιο που επιτρέπει στο παιδί να επικοινωνήσει τις ανάγκες του σε μια ηλικία που ακόμη δεν έχει τον λόγο ως μέσο για να το πετύχει αυτό. Οι χειρονομίες λοιπόν βοηθούν να μειωθεί ο εκνευρισμός του παιδιού καθώς γίνονται ευκολότερα κατανοητά οι ανάγκες του από τους φροντιστές του.

Συχνά είναι πιο εύκολο στα παιδιά να νοηματίσουν την ανάγκη τους για να επικοινωνήσουν παρά να εκφέρουν ομιλία, καθώς τα νοήματα είναι πιο διακριτά και πιο εύκολα κατά την μίμηση. Η ταυτόχρονη χρήση τους με την ομιλία ενισχύει τα λεκτικά ερεθίσματα που δίνουμε στο παιδί και βοηθάει να γίνει κατανοητή από αυτά η αναπαράσταση της έννοιας.

Συχνά οι γονείς αναρωτιούνται για τη χρησιμότητα των νοημάτων και αποθαρρύνονται κατά την χρήση τους καθώς υπερισχύει η σκέψη πως το παιδί χρησιμοποιώντας νοήματα θα επαναπαυτεί και δεν θα μιλήσει. Σύμφωνα με έρευνες έχει αποδειχτεί πως η χρήση των νοημάτων δεν αποτρέπει και δεν εμποδίζει την ανάπτυξη της ομιλίας, εν αντιθέση τη στηρίζει και την ενισχύει αποτελεσματικά.

Ο Argyle (1970) υπέθεσε πως , «ενώ η ομιλούμενη γλώσσα χρησιμοποιείται κανονικά για την έκφραση πληροφοριών σχετικά με εξωτερικά με τους συνομιλητές γεγονότα, οι μη λεκτικοί κώδικες υπάρχουν για να καθιερώσουν και να διατηρήσουν τις διαπροσωπικές σχέσεις. Εκλαμβάνεται ως πιο ευγενικό να εκφράζεις στάσεις απέναντι στους άλλους μη λεκτικά, παρά λεκτικά, λόγου χάρη για να αποφύγεις ντροπιαστικές καταστάσεις.»

Ποια είναι τα οφέλη των νοημάτων στα παιδιά;

• Βελτιώνονται οι επικοινωνιακές δεξιότητες το παιδιού καθώς μέσω των νοημάτων καταφέρει να εκφραστεί.
• Μειώνεται η ένταση και ο εκνευρισμός που μπορεί να προκληθούν από την δυσκολία του να επικοινωνήσει.
• Αναγνωρίζονται ευκολότερα όλες οι προσπάθειες του παιδιού για επικοινωνία.
• Ενισχύονται οι αναπαραστάσεις των εννοιών στο σύστημα του παιδιού πολλούς μήνες πριν το παιδί να είναι έτοιμο να εκφέρει λόγο και είναι πιο εύκολο αργότερα να ολοκληρωθούν αυτές με την παραγωγή της αντίστοιχης λέξης.

Ποια είναι τα κατάλληλα νοήματα να χρησιμοποιήσετε με το παιδί;

• Αυτά που συνδέονται άμεσα με τις λέξεις που θεωρείται εσείς αναγκαίες για να αρχίσετε να επικοινωνείτε με το παιδί.
• Αυτά που οδηγούν και ενισχύουν την επικοινωνία.
• Αυτά που είναι λειτουργικά κατά την διάρκεια της μέρας.
• Αυτά που είναι εύκολο να μιμηθεί και να χρησιμοποιήσει το παιδί.
• Αυτά που μπορούν να γίνουν κατανοητά και να χρησιμοποιηθούν και από το ευρύτερο περιβάλλον του παιδιού.

Πώς θα εντάξετε  τα νοήματα στην καθημερινότητα σας; 

• Ξεκινήστε με απλές και λειτουργικές λέξεις, διαλέγοντας νοήματα που έχουν επικοινωνιακό φορτίο όπως για τις ανάγκες του φαγητού, της τουαλέτας, της αλληλεπίδρασης με τους γύρω και του αγαπημένου παιχνιδιού.
• Εισάγετε καινούρια νοήματα σε καινούριες ανάγκες που προκύπτουν από το παιδί έτσι ώστε να κρατάτε ενεργό το ενδιαφέρον του.
• Δείξτε το νόημα στο παιδί ταυτόχρονα με τις λέξεις που χρησιμοποιείτε όταν μιλάτε. («εγώ», «εσύ», «ευχαριστώ» με την αντίστοιχη χερομορφή»)
• Μιλάτε αργά, καθαρά, με μικρές φράσεις ή μικρές προτάσεις. («θέλεις νερό;» , «και άλλο;» «Ναι, είναι αμάξι» με την αντίστοιχη χειρομορφή)
• Ξεκινήστε εντάσσοντας 1-2 νοήματα στην καθημερινότητα σας.
• Βοηθήστε το παιδί να μιμηθεί το νόημα πιάνοντας απαλά τα χέρια του ώστε να του δείξετε την κίνηση που πρέπει να κάνει χωρίς να το πιέζετε.
• Κάντε υπομονή και πολλές προσπάθειες καθώς όλα τα παιδία δεν μιμούνται με την ίδια ταχύτητα ούτε τα οπτικά ούτε τα λεκτικά ερεθίσματα.
• Επιβραβεύστε όποια προσπάθεια κάνει το παιδί για να επικοινωνήσει ή για να μιμηθεί το νόημα σας.

Ο ρόλος των γονέων στην ανάπτυξη της επικοινωνίας του παιδιού είναι σημαντικός. Δίνοντας τα σωστά γλωσσικά ερεθίσματα στα παιδιά σας συμβάλλεται άμεσα στην εξέλιξη τους.

«Ενθαρρύνει και ενισχύει τον δρόμο προς την ομιλία, δεδομένου ότι παράλληλα με το νόημα παρέχεται στο παιδί και λεκτικό πρότυπο» (Allen et al, 1992, Kierman, 1989).

Πετμεζά Γεωργία

Λογοθεραπεύτρια

Παιδοψυχολογία  & Ψυχολογία  Εφήβου

petmezageo3131@gmail.com