08 Μαρ Διαφορετικότητα: Γιατί να μάθεις στο παιδί σου να μην τη φοβάται;
Η διαφορετικότητα αποτελεί έναν όρο που χρησιμοποιείται ιδιαίτερα στις μέρες μας. Έναν όρο γνωστό σε όλους μας που χρησιμοποιείται σε διαφημίσεις, καμπάνιες ισότητας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι όμως ο όρος αυτός πραγματικά ένας όρος που τον αποδεχόμαστε, ένας όρος με τον οποίο μπορούμε να ζήσουμε μαζί του; Οι σημερινές κοινωνίες σφύζουν από διαφορετικότητα και εμείς καλούμαστε να ζήσουμε αποτελεσματικά και ουσιαστικά μέσα σε αυτές. Ο βαθμός ετοιμότητας του καθενός μας, όμως, κατά τη διαβίωσή μας σε μια τέτοια κοινωνία δεν είναι, αναμφίβολα, ο ίδιος.
Η γνωστή Γαλλίδα σχεδιάστρια μόδας Coco Chanel έχει δηλώσει «για να είναι κανείς αναντικατάστατος πρέπει να είναι πάντα διαφορετικός». Από την άλλη, η Maya Angelou, γνωστή Αφροαμερικανίδα ποιήτρια, έχει πει «θα πρέπει να ξέρουμε όλοι ότι η διαφορετικότητα κεντάει ένα πλούσιο χαλί και πρέπει να καταλάβουμε πως όλοι οι κόμποι του χαλιού έχουν ισότιμη αξία, ανεξάρτητα από το χρώμα τους».
Ο κόσμος είναι ένα πολυπολιτισμικό χωνευτήρι. Υπάρχουν τόσοι πολλοί διαφορετικοί τύποι ανθρώπων και είναι σημαντικό τα παιδιά να το γνωρίζουν αυτό. Υπάρχουν άνθρωποι με διαφορετικές θρησκείες, εθνικότητες και πολιτισμικό υπόβαθρο και είναι τόσο σπουδαίο να μαθαίνει κανείς για αυτούς.
Τα παιδιά δεν γεννιούνται με προκαταλήψεις σχετικά με τη διαφορετικότητα
Δημιουργώντας ένα περιβάλλον που δεν αποκλείει τους άλλους, αλλά αγκαλιάζει τις διαφορές τους, είτε πρόκειται για γλώσσα, εθνικότητα, φυλή, θρησκεία ή πολιτιστικές πρακτικές, οι αντιλήψεις κάθε παιδιού διαμορφώνονται.
Η διαφορετικότητα υπάρχει στο κοινωνικό μας περιβάλλον και προσδιορίζεται από τη γλώσσα, τα ήθη, τα έθιμα, τις σεξουαλικές προτιμήσεις, αξίες, τη θρησκεία, τις ιδέες, τις αναπηρίες, τις δυσκολίες, καταγωγή κ.α.
Μορφές διαφορετικότητας
Όλες οι μορφές διαφορετικότητας δεν είναι εξίσου ορατές.
Ο όρος που έχει εισαχθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Άλκηστις, 2008) είναι ο όρος ορατή διαφορετικότητα και αφορά το φαινόμενο της διαρκούς διαφοροποίησης του ατόμου, που είναι εμφανώς διαφορετικό όσον αφορά τη σωματική του κατασκευή. Η ορατή διαφορετικότητα αποτελεί ένα συνεχές εμπόδιο στην προσπάθεια του ατόμου να ενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο.
Το αντίστροφο φαινόμενο, η μη ορατή διαφορετικότητα, αποτελεί πάλι μια δυσκολία, μιας και σε αυτή την περίπτωση το άτομο δεν υφίσταται στιγματισμό ή περιθωριοποίηση, εφόσον το πρόβλημα δεν είναι εμφανές στους υπόλοιπους. Το ίδιο το άτομο όμως βιώνει από μόνο του τη διαφορετικότητά του σαν κάτι που το ξεχωρίζει, δημιουργώντας αβάσταχτη πίεση να είναι σαν τους άλλους.
Διαβάστε επίσης
Για παράδειγμα, ο σεξουαλικός προσανατολισμός αποτελεί μια μη ορατή μορφή διαφορετικότητας στην τάξη. Επομένως, η ευαισθητοποίηση στη διαφορετικότητα πρέπει να περιλαμβάνει όχι μόνο τη διαφορά στο χρώμα του δέρματος, αλλά και τις πιο ήπιες εθνικές διαφοροποιήσεις, καθώς και τις μη ορατές διαφορές.
Το διαφορετικό υπάρχει γύρω μας σε πολλές μορφές.
Η διαφορετικότητα ξεκινά από τη διαφορά που έχουμε μεταξύ μας στον τομέα της εξωτερικής μας εμφάνισης. Είμαστε διαφορετικοί, γιατί μπορεί να είμαστε πιο ψηλοί, πιο χαμηλοί, πιο κοντοί, πιο χοντροί. Είμαστε διαφορετικοί, γιατί μπορεί να έχουμε διαφορετικό χρώμα και στυλ στα μαλλιά μας, μπορεί να έχουμε πολλά τατουάζ, μπορεί να έχουμε πολλά σκουλαρίκια στο σώμα μας. Μπορεί να είμαστε διαφορετικοί, γιατί ντυνόμαστε διαφορετικά, ντυνόμαστε εναλλακτικά.
Κάποιοι από εμάς μαθαίνουν διαφορετικά, με διαφορετικούς ρυθμούς, διαφορετικές τεχνικές, κάποιοι είναι πολύ καλοί μαθητές στο γνωστικο-ακαδημαϊκό κομμάτι, κάποιοι άλλοι δεν είναι τόσο καλοί στον τομέα αυτό και μπορεί να είναι και αδιάφοροι απέναντι στη μάθηση. Υπάρχει και η ομάδα των ατόμων που μπορεί να έχει διαγνωστεί με μαθησιακές δυσκολίες, διαταραχή αυτιστικού φάσματος, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα, εγκεφαλική παράλυση, σύνδρομο Down, σπάνια γενετική πάθηση, νοητική καθυστέρηση. Όλοι αυτοί είναι διαφορετικοί.
Η ποικιλομορφία της διαφορετικότητας δεν τελειώνει εδώ, αλλά συνεχίζεται
Υπάρχουν τα παιδιά που μπορεί να προέρχονται από κάποια μειονότητα ή να είναι παιδιά μεταναστών. Τα παιδιά που μπορεί να προέρχονται από χαμηλά, μέτρια ή ψηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα. Τα παιδιά που μεγαλώνουν και με τους δυο γονείς τους, τα παιδιά που μεγαλώνουν με τον έναν γονιό ή τα παιδιά που προέρχονται από μονογονεϊκές οικογένειες. Παιδιά από διαφορετικά θρησκεύματα και παιδιά με διαφορετικό χρώμα δέρματος.
Όλα αυτά όμως είναι παιδιά και όλα τα παιδιά αυτά καλούνται σήμερα να συνυπάρξουν σε μια κοινωνία και σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα. Και δεν καλούνται απλά να συνυπάρξουν, αλλά να δημιουργήσουν και να είναι παραγωγικά μέλη της κοινωνίας αυτής.
Είναι πολύ ενδιαφέρον, αν μπει κανείς σε μια τάξη νηπιαγωγείου. Θα παρατηρήσει ότι όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά, τόσο πιο μεγάλη είναι η αποδοχή την οποία επιδεικνύουν στη διαφορετικότητα που μπορεί να παρουσιάζει ο καθένας. Είναι απίστευτο να βλέπεις μικρά παιδιά να αποδέχονται πλήρως ένα παιδί που δε μιλά ή από την άλλη ένα παιδί το οποίο έχει κάποια κινητική αναπηρία. Για τα παιδιά δεν έχει διαφορά, αν το παιδί αυτό έχει λειτουργικά πόδια ή μπορεί να επικοινωνήσει λεκτικά τις ανάγκες του, αν είναι άσπρο ή μαύρο, αν είναι Χριστιανός ή έχει κάποιο άλλο θρήσκευμα. Η λέξη και μόνο ότι είναι παιδί είναι αρκετή, για να κάνει τα παιδιά να αναφωνήσουν τόσο απλά και όμορφα τη φράση «είναι φίλος μου».
Διαβάστε επίσης
Πότε αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τα παιδιά τη διαφορετικότητα;
Όσο μεγαλώνουν τα παιδιά, όμως, η κατάσταση αυτή δεν παραμένει η ίδια, αλλά διαφοροποιείται. Ο λόγος εξαιτίας του οποίου διαφοροποιείται αυτό είναι γιατί έρχονται οι αντιλήψεις των ενηλίκων, είτε αυτές είναι των γονέων των παιδιών ή των εκπαιδευτικών και γενικότερα της ευρύτερης κοινωνίας, να αλλάξουν την πραγματικότητα αυτή και να αρχίσει σταδιακά να δημιουργείται η διάκριση.
Η διάκριση δεν είναι τίποτα άλλο από τις προβολές των ενηλίκων, οι οποίες υποβάλλονται άλλοτε με εμφανή και άλλοτε με έναν πιο κρυφό τρόπο στα παιδιά. Κανένα παιδί δεν έχει πρόβλημα με το διαφορετικό. Εμείς, όμως. οι ενήλικες ξεκινούμε να τους δημιουργούμε την αντίληψη αυτή.
Γιατί εμείς έχουμε την ανάγκη να έχουμε ένα δικό μας παιδί, που θα είναι το ξεχωριστό, το ιδεατό παιδί. Ένα παιδί που θα καταφέρει όλα όσα εμείς δεν καταφέραμε. Ένα παιδί που θα αποτελέσει το μέσο να βγούμε και εμείς από το ανώνυμο στο οποίο ζούμε. Τότε, ξεκινά και διαφοροποιείται και ο όρος διαφορετικότητα και παίρνει μια αρνητική συνυποδήλωση.
Αν πάρουμε το παράδειγμα των ίδιων των ατόμων με αναπηρίες, θα δούμε ξεκάθαρα ότι τα ίδια τα άτομα δε θεωρούν τους εαυτούς τους ανάπηρους, τους θεωρούν απλά διαφορετικούς. Η ίδια η κοινωνία όμως στην οποία ζουν έρχεται σήμερα να τους δημιουργήσει την αναπηρία, γιατί ακριβώς έτσι τους αντικρίζει. Η αναπηρία δηλαδή είναι ένα δημιούργημα μιας κοινωνικής αντίληψης. Έτσι και η διαφορετικότητα αποκτά την αρνητική διάσταση.
Σκεφτείται πόσο όμορφη είναι η φύση γύρω μας, πόσο διαφορετικές εικόνες μας προσφέρει. Όλες αυτές οι εναλλαγές κάνουν τη ζωή μας όμορφη και την εμπλουτίζουν, δεν της στερούν κάτι. Έτσι ακριβώς είναι και η διαφορετικότητα, η οποία ομορφαίνει τη ζωή μας και την κάνει να είναι μοναδικά όμορφη.
Πώς μπορεί να διδαχτεί η διαφορετικότητα στην πράξη, σε ένα παιδί
Για να δώσουμε στα παιδιά να καταλάβουν και να αποδεχτούν τη διαφορετικότητα, πρέπει πρώτα να δουν ότι και εμείς οι ίδιοι την έχουμε καταλάβει και αποδεχτεί ως ένα κομμάτι της πραγματικότητας. Το ότι κάποιο χαρακτηριστικό είναι επιθυμητό, αποδεκτό, ή καλύτερο από κάποιο άλλο, έχει να κάνει με την κοινωνία και τις συνθήκες στις οποίες βρισκόμαστε.
Όμως, πολλές φορές η διαφορετικότητα δημιουργεί ανασφάλεια στα παιδιά, μιας και σχεδόν πάντα συνοδεύεται από διαφορετική αντιμετώπιση. Τα παιδιά θέλουν να είναι ίδια, να ανήκουν σε μια ομάδα και να υπάρχει ομοιομορφία. Πρέπει λοιπόν, να περάσουμε στα παιδιά το μήνυμα ότι όλοι έχουμε στοιχεία που μας διαφοροποιούν, αλλά και στοιχεία που μας κάνουν ίσους (και όχι ίδιους).
Διαβάστε επίσης
Όλοι έχουν δικαίωμα να είναι στο σχολείο και κατ’ επέκταση στην κοινωνία, όλοι έχουν ιδιαιτερότητες, ταλέντα, δυσκολίες, όλοι χρειάζονται προσοχή και όλοι θα χρειαστούν βοήθεια κάποια στιγμή, σε διαφορετικό τομέα ο καθένας. Η σωστή αντιμετώπιση στη διαφορετικότητα δεν είναι η ίδια αντιμετώπιση προς όλους, αλλά η ίση αντιμετώπιση, η κατάλληλη για τον καθένα!
Έρευνες δείχνουν πως τα μικρά παιδιά τείνουν να αποδέχονται αβίαστα τη διαφορετικότητα. Δημιουργούν φιλίες με παιδιά από διαφορετικό οικογενειακό ή πολιτισμικό πλαίσιο. Όσο όμως μεγαλώνουν, παρατηρούμε πως μαθαίνουν να αξιολογούν τη διαφορετικότητα ανάλογα με τις αντιλήψεις των γονέων.
Το πρώτο που μπορείς να κάνεις, επομένως, είναι ν’ αναλογιστείς κατά πόσο είσαι εσύ ως γονιός έτοιμος να διευρύνεις τη «ζώνης ασφαλείας» σου, το λεγόμενο “comfort zone” και να ρισκάρεις να αποδεχτείς κάτι νέο στη ζωή σου, πέρα από όλα όσα στερεοτυπικά γνώρισες μέσα από το δικό σου οικογενειακό και πολιτισμικό περιβάλλον.
Έξυπνοι τρόποι για να διδάξεις στο παιδί σου τη διαφορετικότητα
- Βοήθησε το να μάθει τη δική σου οικογενειακή ιστορία και προέλευση.
- Μίλα στο παιδί σου για τις διαφορές που υπάρχουν ακόμη και στα άτομα του δικού σας οικογενειακού κύκλου (εξωτερική εμφάνιση, ενδιαφέροντα, συνήθειες, ικανότητες).
- Ενθάρρυνε το παιδί σου να μιλήσει για όσα παρατηρεί και όσα το απασχολούν σχετικά με τη διαφορετικότητα. Πχ. «Θέλεις να μου μιλήσεις γι’ αυτό που σκέφτεσαι, κοιτώντας τον κύριο στο αναπηρικό αμαξίδιο;».
- Μην αγνοήσεις, αποσιωπήσεις ή προσπεράσεις την παρατήρηση που έκανε αυθόρμητα το παιδί.
- Δώσε ήρεμα ξεκάθαρες και χωρίς επικριτικό ύφος απαντήσεις στο παιδί σου. Μπορείς να πεις για παράδειγμα: «αυτό το άτομο είναι σε αναπηρικό αμαξίδιο επειδή έχει δυσκολίες στη μετακίνηση».
- Βοήθησε το παιδί να καλλιεργήσει την ενσυναίσθηση, δηλαδή να προσπαθήσει να αντιληφθεί πώς μπορεί να αισθάνεται το άλλο άτομο.
- Παρότρυνε το παιδί σου να μάθει να αναγνωρίζει τις διαφορές και να τις εκτιμά.
- Διάβασε στο παιδί σχετικές ιστορίες («Έλμερ ο ελέφαντας», «Ο πράσινος λύκος», κ.α.).
- Επιδίωξε τα επισκεφτείς παιδικά μουσεία και πολιτιστικά φεστιβάλ και δοκιμάστε μαζί διαφορετικές γεύσεις, π.χ. κουζίνες του κόσμου.
- Προσκάλεσε όλα τα παιδιά της τάξης στο γενέθλιο πάρτυ του παιδιού σου κι όχι μόνο μερικά.
- Μίλα στο παιδί –ανάλογα με την ηλικία του– με προσιτό και σύντομο λόγο, για τις συνθήκες που αναγκάζουν κάποιες φορές τους πολίτες μίας χώρας να αναζητήσουν μία καλύτερη ζωή αλλού.
Ξεκίνα με αυτά.
Ξεκίνα με το δικό σου παιδί για να κάνεις τον κόσμο λίγο καλύτερο.
Γιατί να τα κάνεις όλα αυτά;
Επειδή σε έναν κόσμο που διαρκώς μεταβάλλεται, το μεγαλύτερο προσόν είναι η προσαρμοστικότητα στις αλλαγές και ταυτόχρονα η διατήρηση των αρχών και των αξιών της κάθε προσωπικότητας. Οι άνθρωποι παγκοσμίως, σύμφωνα με την Ψυχολογία, τείνουν να έχουν κατά βάση τις ίδιες ανάγκες, την ίδια ή σε διαφορετική χρονικά στιγμή.
Ουσιαστικά, λοιπόν, η χωρίς φόβο αποδοχή της διαφορετικότητας αποτελεί το σύνδεσμο για την ένωση διαφορετικών κόσμων με σκοπό τη βελτίωση του καθενός ξεχωριστά ως μονάδα, αλλά και της ανθρωπότητας συνολικά, ως ομάδα.
Επίσης, να θυμάσαι, ως γονιός, ότι το μέλλον βρίσκεται στη συνεργατική επίλυση των προβλημάτων. Όσα παιδιά του σήμερα καταφέρνουν να δρουν απαλλαγμένα από φυλετικά και άλλου είδους εμπόδια, θα αποτελέσουν τους ηγέτες του αύριο σε όλους τους τομείς του υπέροχου αυτού πολύχρωμου κόσμου!
Ιδρυτικό Μέλος allaboutparents.gr | Positive Parenting
Ψυχολόγος ΑΠΘ, MSc
Ειδικευμένη στην Ψυχοθεραπεία Gestalt
PgD Παιδοψυχολογία Παιδιού & Εφήβου
Τηλ: 6942217440, Ευρυτανίας 13, Αμπελόκηποι
email: maria.giannopulu@gmail.com
