Απώλεια & Πένθος: Πώς τα επικοινωνούμε στα παιδιά;

25 Ιούλ Απώλεια & Πένθος: Πώς τα επικοινωνούμε στα παιδιά;

Posted at 08:00h in Ψυχολογία by Μαρία Αποστολοπούλου

Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου αποτελεί ένα οδυνηρό γεγονός στη ζωή των παιδιών και των εφήβων. Τόσο η απώλεια, όσο και το πένθος μπορούν να βιωθούν από όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως ηλικίας, όταν χάσουν τον παππού ή τη γιαγιά, ένα άλλο συγγενικό, φιλικό ή οικείο πρόσωπο. Ο θρήνος μπορεί να είναι ακόμα μεγαλύτερος στην οδυνηρή περίπτωση που το παιδί μπορεί να χάσει κάποιο γονιό ή αδερφάκι.

Στην περίπτωση του θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου, όσοι βρίσκονται κοντά στα παιδιά, έρχονται συχνά σε δύσκολη θέση. Οι οικείοι ψάχνουν το ιδανικότερο τρόπο να βοηθήσουν τα παιδιά. Γονείς, συγγενείς αλλά ακόμα και εκπαιδευτικοί απευθύνονται σε εμάς τους ειδικούς ψυχικής υγείας ουκ ολίγες φορές με σκοπό να μάθουν ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος διαχείρισης της απώλειας και του πένθους του παιδιού.

Δεχόμαστε πολλά ερωτήματα για τη διαχείριση της απώλειας, όπως:

Καταλαβαίνει ένα παιδί για το θάνατο;
Πώς νιώθει ένα παιδί όταν χάνει κάποιον που αγαπά;
Ποιες επιπτώσεις θα έχει η απώλεια στην εξέλιξη και τη συναισθηματική του ανάπτυξη;
Να ανακοινώσουμε τον θάνατο στο παιδί ή όχι;
Να πάρουμε το παιδί μαζί μας στην κηδεία;
Πώς να το στηρίξουμε και τι να πούμε;

Διαβάστε επίσης:

Η Ηθική Ανάπτυξη των Παιδιών

Τι ξέρουν ή καταλαβαίνουν τα παιδιά για τον θάνατο;

Τα παιδιά είναι εξοικειωμένα με την έννοια της απώλειας και του θανάτου περισσότερο απ’ όσο νομίζουμε. Τα παραμύθια, οι ιστορίες, τα κινούμενα σχέδια, οι παιδικές ταινίες, τα παιχνίδια, τα video games, η τηλεόραση αλλά και η καθημερινή ζωή έχει αναφορές στην απώλεια και τον θάνατο. Στις ημέρες μας ειδικά, το συχνό μέτρημα των πολλαπλών θανάτων από covid-19 βομβαρδίζει το μέσο σπίτι.

Κάτω από τα 5-6 έτη, τα παιδιά μπορούν να αντιληφθούν την απουσία ενός σηµαντικού και οικείου προσώπου από τη ζωή τους. Ωστόσο, δυσκολεύονται με την κατανόηση της οριστικότητας της απώλειας μιας ζωής. Γι΄αυτό, για παράδειγμα, δεν είναι απίθανο το παιδί να ρωτήσει πότε θα γυρίσει η γιαγιά ή τι νιώθει ή τι βλέπει, ακόμα κι αν του έχει εξηγηθεί ξεκάθαρα η απώλεια της.

Διαβάστε επίσης:

Ανάπτυξη των παιδιών: Πότε θα πρέπει να ανησυχούν οι γονείς;

Άνω τα 6-7 έτη, τα παιδιά είναι σε θέση να καταλάβουν ότι ο θάνατος είναι οριστικός. Ωστόσο, μπορεί να πιστεύουν ότι αυτός συμβαίνει μόνο στους άλλους. Στην εφηβεία, τα παιδιά μπορούν να συλλάβουν ότι όλοι οι άνθρωποι, είναι θνητοί, ακόμη και οι ίδιοι. Επιπλέον, μπορούν να προβληματίζονται γύρω από τον θάνατο και να τον νοηματοδοτούν. Επίσης, είναι σε θέση να δώσουν µεταφυσικές και συµβολικές ερµηνείες στον θάνατο.

Ας υπογραμμίσουμε σε αυτό το σημείο ότι εκτός από την ηλικία, προεξάρχοντα ρόλο στην κατανόηση της έννοιας του θανάτου παίζουν η νοητική και η συναισθηµατική ανάπτυξη του παιδιού, η ιδιοσυγκρασία του, οι προσλαμβάνουσές του, οι εμπειρίες του και το περιβάλλον του.

Θρηνούν τα παιδιά την απώλεια;

Φυσικά και θρηνούν τα παιδιά. Ο θάνατος ενός αγαπηµένου προσώπου τα επηρεάζει βαθιά. Ωστόσο, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα παιδιά θρηνούν µε διαφορετικό τρόπο από εμάς τους μεγάλους. Αυτός είναι ο λόγος που μπορεί να μην αντιληφθούμε το πένθος τους.

Ο θρήνος είναι το σύνολο των προσωπικών αντιδράσεων στο θάνατο αγαπηµένου προσώπου, ο οποίος μπορεί να βιωθεί και από τα παιδιά.

Πώς θρηνούν την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου τα παιδιά;

Το κάθε παιδί έχει το δικό του τρόπο να θρηνεί, ανάλογο με την προσωπικότητα και την ψυχοσύνθεσή του.
Το πένθος δεν έχει καθορισµένο χρονικό διάστημα και από τα στάδιά του δεν τα περνά κανείς γραμμικά.
Τα παιδιά μπορεί να θρηνούν διακοπτόμενα. Στα διαστήματα που εκφράζουν χαρά, δε σημαίνει ότι έχουν ξεπεράσει τη στεναχώρια τους ή ότι δε νοιάζονται.
Τα παιδιά εκφράζουν τη λύπη και το πένθος τους έµµεσα, στις ζωγραφιές τους και στο παιχνίδι τους.
Έμμεση έκφραση λύπης και θρήνου παρατηρούμε και μέσω των αλλαγών στη συµπεριφορά τους και στις συνήθειές τους. Ο ύπνος και το φαγητό μπορεί να επηρεαστούν. Είναι πιθανό να παρουσιάζονται πιο νευρικά ή νωθρά απ’ ότι συνήθως.
Τα παιδιά δυσκολεύονται να ζητήσουν βοήθεια, ακόμα και από τους γονείς τους.

Διαβάστε επίσης:

Απομυθοποίηση του Στίγματος της Ψυχικής Υγείας: Μάθε στο παιδί σου να ζητάει βοήθεια!

Πώς εκδηλώνουν το πένθος της απώλειας τα παιδιά;

Με ξεσπάσµατα θυµού ή κλάµατος, ακόμα κι όταν φαινομενικά δεν υπάρχει αφορμή
Σωµατικά συµπτώµατα (πονοκέφαλοι, πόνος στην κοιλιά, αλλεργίες κ.α.)
Εμφάνιση φοβιών
Αλλαγές στις συνήθειές τους (ύπνος, φαγητό, παιχνίδι, ενασχόληση με το σχολικές υποχρεώσεις κ.α.)
Αλλαγές στη συµπεριφορά (επιθετικότητα, κλείσιμο στον εαυτό, πτώση σχολικής απόδοση, απρόσεκτη συμπεριφορά κ.α.)
Επιστροφή σε συμπεριφορές προηγούµενων αναπτυξιακών σταδίων που είχε κατακτήσει (ανάγκη για χρήση πάνας, πιπίλα, μπιμπερό, ύπνος με γονείς κ.α.)
Ενοχές για το θάνατο του προσώπου
Επίμονες ερωτήσεις και αναζήτηση του ατόμου που πέθανε

Το σώµα,η σκέψη, το συναίσθημα & η συµπεριφορά του παιδιού μπορούν να αποκαλύψουν πώς διαχειρίζονται την απώλεια.

Πώς ενημερώνουμε το παιδί για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου;

Δεν την αποκρύπτουμε.
Δε λέμε ψέματα για το γεγονός.
Ενηµερώνουμε αµέσως µετά τον θάνατο.
Χρησιµοποιούμε την κυριολεξία στον λόγο μας.
Λέμε ότι «πέθανε» και χρησιμοποιούμε τη λέξη «θάνατος».
Αποφεύγουμε λέξεις που δημιουργούν ασάφεια όπως «χάθηκε», «έφυγε», «τον πήρε ο Θεούλης» κ.α.
Δεν ωραιοποιούμε την κατάσταση.
Διαβεβαιώνουμε για την οριστικότητα και τη μη αναστρεψιμότητα του θανάτου.
Εξηγούμε ότι το σώµα του αποθανόντα σταµατά να λειτουργεί, η καρδιά του δεν χτυπάει πια, δε νιώθει, δε βλέπει, δε σκέφτεται, δεν τρώει κ.α.
Μπορούμε να περιγράψουμε ότι το σώµα μπαίνει σε ένα ξύλινο κουτί, που το ονομάζουμε φέρετρο και το θάβουµε μέσα στο χώμα, στο νεκροταφείο.
Ακούμε προσεκτικά και δίνουμε χώρο σε ερωτήσεις. Απαντάμε χωρίς να βομβαρδίζουμε το παιδί με πληροφορίες.
Απαντάμε ξεκάθαρα με τη φράση «δεν ξέρω», όταν όντως δε γνωρίζουμε τι να πούμε.
Δίνουμε χρόνο για έκφραση των συναισθημάτων του.
Τονίζουμε ότι το παιδί δεν έχει καμία ευθύνη για το θάνατο.
Εξηγούμε ειλικρινά για το πώς νιώθουμε εμείς οι ίδιοι. Αν νιώθουμε ότι θέλουμε να κλάψουμε είναι οκ να το κάνουμε μπροστά στα παιδιά. Είναι πολύ πιο οδυνηρό ή επικίνδυνο να πούμε ψέματα στα παιδιά ότι νιώθουμε καλά, ενώ τα ίδια βλέπουν το αντίθετο. Αυτό τα μπερδεύει και τα κάνει να μην εμπιστεύονται την αντίληψή τους.
Προετοιμάζουμε το παιδί για τις νέες συνθήκες που θα ακολουθήσουν, ειδικά αν η απώλεια επηρεάζει άμεσα την καθημερινότητα του.

Διαβάστε επίσης:

Εφηβεία: Προκλήσεις και Κίνδυνοι για τους Γονείς

Είναι σωστό ή όχι το παιδί να παρευρεθεί στην κηδεία;

Επιτρέπουμε στο παιδί να συμμετέχει σε οικογενειακές εκδηλώσεις πένθους, αν το θέλει μόνο το ίδιο. Όμως, αυτό προϋποθέτει πολλή συζήτηση και την κατάλληλη προετοιμασία του. Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου αφορά όλη την οικογένεια και δεν υπάρχει λόγος να αποκλείεται κανείς. Για να συμμετέχει το παιδί σε κηδεία, μνημόσυνο ή επίσκεψη σε μνήμα είναι απαραίτητη η καλή προετοιμασία, εξηγώντας αναλυτικά τι είναι η εκάστοτε τελετή και τι ακριβώς θα συμβεί κατά τη διάρκεια της.

Αν όντως τελικά επιλέξει να παρευρεθεί, φροντίζουμε να βρίσκεται μαζί με κάποιον που θα είναι σε θέση να το στηρίξει και να ανταποκριθεί σε όποιες ανάγκες προκύψουν, πρακτικές ή συναισθηματικές. Δίνουμε την ευκαιρία στο παιδί, οποιαδήποτε στιγμή το θελήσει, να αποχωρήσει από την τελετή αν δεν την αντέχει.

Πώς ενθαρρύνουμε τη συναισθηματική έκφραση των παιδιών που διαχειρίζονται μία απώλεια;

Δεν ξεχνάμε ότι οφείλουμε να είμαστε να είμαστε ειλικρινείς προς το παιδί, να μιλάμε σε γλώσσα που μπορεί να κατανοήσει βάση της ηλικίας του, να το κάνουμε να νιώσει ασφάλεια και εμπιστοσύνη, άνεση να εκφράσει τα συναισθήματά του και τις απορίες του. Σκοπός είναι να το απενοχοποιήσουμε σε περίπτωση που κατηγορήσει τον εαυτό του για τον θάνατο, αλλά και να μοιραστούμε τον κοινό μας πόνο για την απώλεια.

Είναι σηµαντικό να νιώθει ελεύθερο να εκφράσει τα συναισθήματά του, χωρίς να αισθάνεται ότι θα κριθεί ή ότι δε θα ακουστεί. Το «έλα μη στεναχωριέσαι», ή το «είσαι μικρός/ή, δεν κάνει να κλαις» δεν προωθούν την κατανόηση και την αποδοχή. Αντιθέτως, δείχνουν ότι εμείς οι ίδιοι δεν αντέχουμε να βλέπουμε το παιδί να θρηνεί, σαμποτάροντας τη διεργασία του πένθους του. Σεβαστείτε τη σιωπή του, όταν επιλέγει να µη µοιραστεί αυτό που νιώθει. ∆ιαβεβαιώστε το, ότι θα είστε πάντα διαθέσιµοι όταν νιώσει την ανάγκη να εκφραστεί.

Προσφέρετε εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης και έκφρασης του συναισθήματος, μέσω του παιχνιδιού με φιγούρες και της ζωγραφικής. Διαβάστε παραμύθια και συμβολικές ιστορίες που πραγματεύονται τον θάνατο και τα χρησιμοποιείστε τα ως μια καλή αφορμή για συζήτηση.

Πείτε ξανά και ξανά πως ό,τι νιώθει είναι φυσιολογικό. Μοιραστείτε ότι κι εσείς μπορεί να νιώθετε οδύνη, μπέρδεμα ή θυμό. Θυμηθείτε ότι είναι καλό να επιβεβαιώνετε συχνά στο παιδί ότι το αγαπάτε, μέσω του λόγου αλλά και με πολλές αγκαλιές. Πείτε του ότι το αγαπημένο πρόσωπο που χάθηκε μπορεί να ζει πάντα στην καρδούλα του και στις αναμνήσεις τους, στις οποίες μπορεί να επιστρέφει το ίδιο αν και όποτε το επιθυμεί.

Διαβάστε επίσης:

Διαχείριση Θυμού: Πώς να τη μάθω στο παιδί μου;

Μην ξεχνάτε ότι μαζί με το παιδί θρηνείτε κι εσείς. Δώστε χώρο & χρόνο στον εαυτό σας, φροντιστείτε & ζητήστε τη βοήθεια συγγενών, φίλων που είναι διαθέσιμοι µπορούν να βοηθήσουν εσάς αλλά & τα παιδιά σας ή από ειδικούς ψυχικής υγείας.

Μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια από κάποιον ειδικό για τη διευκόλυνση της υγιούς διεργασίας του πένθους του παιδιού σας, αλλά και του δικού σας. Εκτός από ιδιώτες επαγγελματίες ψυχικής υγείας, συμβουλευτική και υποστήριξη παρέχουν δωρεάν δημόσιες υπηρεσίες αλλά και οργανισμοί, όπως η Μέριμνα.